Αντί προλόγου
Καλώς ή κακώς ορισμένα ιστορικά πρόσωπα δεν αντιμετωπίζονται από τα έθνη τους απλά ως τέτοια, αλλά ως εθνικοί ήρωες με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Η ηρωοποίηση προσώπων από τους λαούς τους οδηγεί πάντοτε στη παραποίηση της ιστορίας με τρόπο που να παρουσιάζονται ως ανιδιοτελή και αψεγάδιαστα. Φτάνουμε μάλιστα στο θλιβερό σημείο να διδάσκουμε την ιστορία τους στα παιδιά μας, όχι για εγκυκλοπαιδικούς και επιμορφωτικούς σκοπούς, αλλά για λόγους εθνικής υπερηφάνειας -κάτι που εκ των πραγμάτων συνεπάγεται παραποίησή της, καθώς προϋποθέτει κόψιμο και ράψιμό της στα μέτρα ιδεών που στηρίζουν αυτού του είδους την υπερηφάνεια.
Έτσι, η ιστορία των ατόμων αυτών διδάσκεται στα σχολεία, ακόμα και αν όχι παραποιημένα, σίγουρα μονόπλευρα, ούτως ώστε να δίδεται η εντύπωση ότι επρόκειτο για κάποιου είδους αναμάρτητους και αλάνθαστους υπερ-ανθρώπους που υπηρέτησαν τις πατρίδες τους με σύνεση. Στα πλαίσια της εθνικά ορθής αυτής "ιστοριογραφίας" εντάσσεται η πεισματική άρνηση και απόρριψη γεγονότων που αφορούσαν τα πρόσωπα αυτά.
Παράδειγμα απόρριψης τέτοιων γεγονότων είναι η άρνηση τυχόν ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των συγκεκριμένων ατόμων. Υπάρχουν, φερ'ειπείν, υποψίες ότι ο Κεμάλ Ατατούρκ ήταν ομοφυλόφιλος, κάτι για το οποίο ακόμα και αν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία (και ενδεχομένως να υπάρχουν) απορρίπτονται μετά βγελυγμίας από τους γειτονές μας. Όπως όλοι οι λαοί, έτσι και οι Τούρκοι θέλουν τους εθνικούς τους ήρωες αψεγάδιαστους -και στην συντηρητική Τουρκία η ομοφυλοφιλία θεωρείται ελάττωμα και μάλιστα όχι απ'τα μικρότερα.
Οπως και οι γείτονές μας, έτσι και εμείς θεωρούμε ορισμένα πρόσωπα "εθνικούς ήρωες", με το ίδιο αποτέλεσμα: την παραποίηση ή την απόκρυψη πτυχών της ιστορίας τους στο όνομα ενός εθνικού ιδεώδους που θέλει τους ηγέτες του έθνους, αμέμπτου ηθικής. Και ένας από τους πιο σίγουρους τρόπους να κάνεις έναν λαό ανιστόρητο είναι να του διδάξεις την ιστορία του παραποιημένη.
Τα αποτελέσματα της κακής διδασκαλίας, μα και της εν είδει εθνικών ιδεωδών παραποίησης, της ιστορίας μας, είναι εμφανή στην άγνοια που έχουν οι συμπατριώτες μας πάνω σε θέματα σχετικά μ'αυτή. Μια άγνοια που συνεπάγεται τη στρεβλή αντίληψη της πολιτικής, της κοινωνίας και του πολιτισμού του τόπου τους. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της κοινωνίας μας είναι η έλλειψη επιστημονικής και ιστορικής παιδείας, και οι ελλείψεις στη δεύτερη οφείλονται και στην παραποίησή της, η οποία περιλαμβάνει την μονόπλευρη παρουσίαση βίων εθνικών ηρώων.
Ένας από τους "εθνικούς ήρωες" -καθώς ως τέτοιος αντιμετωπίζεται από το σύνολο των ελλήνων- του οποίου η ιστορία έχει παραποιηθεί ή διδαχθεί στα σχολεία τμηματικά για λόγους εθνικής υπερηφάνειας, είναι μεταξύ άλλων ο Αλέξανδρος Γ' της Μακεδονίας, ο επονομαζόμενος "Μέγας". Παρακάτω θα δούμε τι εννοούμε με τον όρο παραποίηση ή απόκρυψη της ιστορίας, αναφέροντας ορισμένα γεγονότα για αυτόν, που δεν διδάσκονται στα σχολεία ή διδάσκονται διαστρεβλωμένα.
Καταρχάς να ξεκαθαρίσουμε κάτι. Η ιστορία είναι από πολλές απόψεις σαν επιστήμη, και πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοια. Όπως οι θετικές επιστήμες μας λένε πράγματα που μπορεί να μην μας αρέσουν (π.χ. ότι η γη δεν είναι το κέντρο του σύμπαντος, και ότι το σύμπαν δεν έχει καν κέντρο), έτσι και η ιστορία μας λέει πράγματα που ενδεχομένως να μην είναι σύμφωνα με την αντίληψή μας για τα πράγματα. Σε αυτή τη περίπτωση αλλάζουμε την αντίληψή μας· δεν αλλάζουμε ούτε την ιστορία, ούτε τα βάζουμε με αυτόν που μας ανοίγει τα μάτια.
Παρακάτω θα αναφέρουμε πέντε γεγονότα που έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την εικόνα του Αλεξάνδρου όπως τον θέλει η επίσημη ιστοριογραφία μας και (μάλλον) δεν γνωρίζετε. Αν τα γνωρίζετε ανήκετε σε μια μειοψηφία που, σε αντίθεση με τους περισσότερους συμπατριώτες μας, έχει επίγνωση της ζωής και του έργου του.
Πέντε πράγματα που (μάλλον) δεν γνώριζες για τον Μέγα Αλέξανδρο
Η αυτοκρατορία του δεν ήταν μια προσάρτηση της Ασίας στην Ελλάδα· ήταν μια υποταγή και των δύο στη βασιλεία του. Ως υπήκοοι, Έλληνες και βάρβαροι αντιμετωπίζονταν ως ίσοι ενώπιόν του -πράγμα που προκάλεσε έντονη δυσαρέσκεια στους Μακεδόνες. Είναι χαρακτηριστικό απ'όταν κατέκτησε τα εδάφη της Περσίας και άρχισε να θεωρεί εαυτόν βασιλιά της Ασίας (και όχι της
Μακεδονίας ή της Ελλάδας), ανάγκαζε και τους Έλληνες ακολούθους του να τον προσκυνούν, όπως συνήθιζαν να κάνουν οι βάρβαροι στον Δαρείο. Ντυνόταν με την περσική στολή, και υιοθέτησε περσικές συνήθειες.
Αν οι εθνικόφρονες δεν είχαν μάθει να τον αντιμετωπίζουν ως τον μέγιστο Έλληνα, θα ήταν για εκείνους ένας "μπασταρδευτής" εθνών. Προέτρεπε τους στρατιώτες του να συνάπτουν δεσμούς με βάρβαρες και να κάνουν παιδιά μαζί τους, ενώ ο ίδιος είχε γυναίκα την Ρωξάνη, κόρη του Βακτριου πολέμαρχου Οξυάρτη, προτού παντρευτεί την κόρη του αντιπάλου του, Δαρείου Γ' του κοδομανού. Εκείνη την εποχή ο όρος "φυλή" ήταν ανύπαρκτος, και ο υποτιμητικός χαρακτηρισμός "βάρβαρος" αφορούσε πιότερο γλώσσα και πολιτισμό απ'ό,τι καταγωγή.
Αλλά και σε πολιτισμικό επίπεδο η βραχύβια αυτοκρατορία του δεν ήταν καθ'όλα ελληνική: ο ελληνικός πολιτισμός συνδυαζόταν με τους βαρβαρικούς. Στον θρησκευτικό τομέα, φερ'ειπείν, ο ίδιος ο Αλέξανδρος δεχόταν και τις αιγυπτιακές και τις περσικές θεότητες, εκτός απ'τις αντίστοιχες ελληνικές. Είναι χαρακτηριστικό ότι τελούνταν θυσίες σε αυτές και κατόπιν πραγματοποιούνταν γυμνικοί αγώνες, όπως συνηθιζόταν στη κυρίως Ελλάδα. Με εξαίρεση την χρήση της Ελληνικής ως lingua franca, η αυτοκρατορία του ήταν απ'όλες τις άλλες απόψεις μάλλον βαρβαρική ή έστω ημιβαρβαρική ή, όπως θα έλεγαν οι εθνικόφρονες, "μπασταρδεμένη" πολιτισμικά.
Τα παραπάνω επ'ουδενί δεν τα αναφέρω ως κατηγορία για τον Μέγα Αλέξανδρο. Λέω απλώς ότι η εθνικά ορθή "ιστοριογραφία" έχει λάθος σε αυτό το θέμα: δεν διέδωσε μόνο τον ελληνικό πολιτισμό αλλά τον ανέμειξε και με ξένους. Επίσης, δεν πρόσθεσε την Ασία στην Ελλάδα· τις κατέκτησε και τις δύο και θεωρούσε εαυτόν συνεχιστή του Δαρείου και βασιλιά της Ασίας, παραμερίζοντας τους Μακεδόνες και την καταγωγή του. Εξού και η υιοθέτηση Περσικών εθίμων και συνηθειών.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εισβολή του στη Θήβα. Όταν το 335 π.Χ. οι Θηβαίοι εξεγέρθηκαν κατά του Αλεξάνδρου (τον οποίον, όπως και οι περισσότεροι Έλληνες, αντιλαμβάνονταν ως ξένο κατακτητή), έπαθαν ό,τι έκαναν οι προγονοί τους στους Πλαταιείς κάτι λιγότερο από έναν αιώνα νωρίτερα: η πόλη τους ισοπεδώθηκε και οι ίδιοι εσφάγησαν. Οι ελάχιστοι επιζήσαντες πουλήθηκαν με τα γυναικόπαιδα ως σκλάβοι. Για τις ηθικές αντιλήψεις της εποχής δεν ήταν κάτι το ιδιαίτερα κακό -οι σφαγές τότε ήταν ρουτίνα και ο ανθρωπισμός επινόηση μεταγενέστερων αιώνων- αλλά γεγονός είναι ότι ο Αλέξανδρος ενοποίησε τους ομοεθνείς του δια σφαγών. Έχει το ελαφρυντικό ότι δεν υπήρχε άλλη μέθοδος, αλλά ελάχιστοι τότε τον θεωρούσαν ηγέτη των Ελλήνων.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα, στο Περσικό έδαφος αυτή τη φορά, ήταν η ισοπέδωση της Περσέπολης. Η Περσέπολη ήταν ένα από τα μεγαλύτερα οικονομικά και πολιτισμικά κένρα της αρχαιότητας. Γεμάτη καλλιτεχνικά και αρχιτεκτονικά αριστουργήματα καθώς ήταν, ακόμα και τα ερείπιά της αποπνέουν μια μεγαλοπρέπεια που ελάχιστες αρχαίες πόλεις μπορούν να πλησιάσουν. Ο Αλέξανδρος (εκπολιτίζοντας, σύμφωνα με την εθνικά ορθή "ιστοριογραφία") την ισοπέδωσε.
Υπάρχουν πηγές που αναφέρουν ότι πριν φτάσει σε αυτή, το στράτευμά του ήρθε σε επαφή με εξαθλιωμένους Έλληνες αιχμαλώτους των Περσών που, τυφλοί, ρακένδυτοι, πεινασμένοι και με εμφανή σημάδια βασανιστηρίων, ζητούσαν βοήθεια από τους Μακεδόνες. Αν η μαρτυρία αυτή αληθεύει ίσως να εξηγεί τα κίνητρα του Αλεξάνδρου. Αλλά σίγουρα η καταστροφή της δεν ήταν "εκπολιτισμός", και υπήρξαν και άλλες πόλεις που καταστράφηκαν μόνο και μόνο επειδή αντιστάθηκαν.
Γιατί, καλοί μου φίλοι, ο Αλέξανδρος δεν πήγε στην Ασία ως εκπολιτιστής αλλά ως κατακτητής. Για τους κατοίκους της Σογδιανής ήταν ό,τι και ο Ταμερλάνος για τους Μικρασιάτες μια χιλιετία αργότερα: ένας άγριος εισβολέας προερχόμενος από κάποιον τόπο που ούτε καν ήξεραν πως υπήρχε. Ο ελληνικός πολιτισμός διαδόθηκε παρεμπιπτόντως. Δεν ήταν αυτός ο σκοπός της εκστρατείας, αλλά η κατάκτηση της Ασίας από τον πρωτεργάτη της.
Το φθινόπωρο του 328, στη Σαμαρκάνδη, ένα από τα συνηθισμένα δείπνα που οργάνωνε ο Μέγας Αλέξανδρος, κατέληξε σε άκρατη οινοποσία. Οι Μακεδόνες ήταν από καιρό δυσαρεστημένοι από τις συνήθειες και τις συμπεριφορές του Αλεξάνδρου αφότου ανέλαβε τα ηνία της αυτοκρατορίας του Δαρείου, και εκείνο το βράδυ ένας από τους αξιωματικούς του, ο Κλείτος, επρόκειτο να εκφράσει την δυσαρέσκειά του ανοιχτά.
Σύμφωνα με μια πηγή, ο καβγάς ξεκίνησε όταν κάποιος άρχισε να απαγγέλλει στίχους που σατύριζαν τα Μακεδονικά στρατεύματα με αφορμή την ήττα τους σε μια αψιμαχία. Ο Κλείτος αντέδρασε έντονα και ο Αλέξανδρος του απάντησε ότι βαφτίζει τη δειλία των Μακεδόνων, ατυχία, πράγμα που εξόργισε τον Κλείτο, που ήταν στο πλάι του από την αρχή της εκστρατείας και κατά τη μάχη του Γρανικού η "δειλία" του έσωσε τη ζωή του Αλεξανδρου από τον Σπιθριδάτη.
Σύμφωνα με άλλες, όταν οι κόλακες ισχυρίστηκαν ότι ο Αλέξανδρος ήταν ισόθεος και ο ίδιος είπε πως τα κατορθώματά του ήταν μεγαλύτερα απ'τα του πατέρα του, ο Κλείτος ισχυρίστηκε πως ο Αλέξανδρος όφειλε όλη τη δόξα στον Φίλιππο και αμφισβήτησε την καταλληλότητά του ως βασιλιά των Μακεδόνων. Μακάρισε όσους συμπολεμιστές του σκοτώθηκαν πριν φορέσει ο βασιλιάς τους Περσική στολή και δεν ήταν αναγκασμένοι να παρακαλέσουν βαρβάρους για να του απευθύνουν τον λόγο.
Και στις δύο περιπτώσεις το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο: η μια κουβέντα έφερε την άλλη και ο Κλείτος, αφότου τον έβγαλαν απ'το δωμάτιο, επέστρεψε απαγγέλλοντας προσβλητικούς στίχους για τον Μέγα Αλέξανδρο. Ο τελευταίος του επιτέθηκε και τον σκότωσε. Όταν συνειδητοποίησε τι έκανε προσπάθησε να αυτοκτονήσει πέφτοντας πάνω στο σπαθί του (πράγμα που εμπόδισαν οι παρευρισκόμενοι), και αρνήθηκε να φάει και να πιει οτιδήποτε για τις επόμενες τρεις μέρες. Οι αξιωματικοί του, φοβούμενοι ότι βασιλιάς θα πέθαινε από δίψα και ο Μακεδονικός στρατός θα έμενε χωρίς αρχηγό στη μέση της εκστρατείας, ισχυρίστηκαν ότι το συμβάν το προκάλεσε η οργή του Διονύσου επειδή είχαν παραλείψει να του προσφέρουν μια θυσία. Ο Αλέξανδρος δέχτηκε την εξήγηση και συγχώρεσε τον εαυτό του.
Σίγουρα ο Αλέξανδρος δεν είχε πραγματική πρόθεση να σκοτώσει τον Κλείτο. Αλλά η πράξη λέει πολλά για τον χαρακτήρα του: φύσει οξύθυμος και θεωρώντας εαυτόν ισόθεο, εξοργιζόταν όταν τον αμφισβητούσαν, και η οργή του αυτή μπορούσε να τον καταστήσει πραγματικά επικίνδυνο. Θα μπορούσε κάποιος να αποδώσει την πράξη του εξ'ολοκλήρου στο ποτό· δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι η μέθη δεν αλλάζει τον άνθρωπο, παρά βγάζει στην επιφάνεια αυτά που έχει μέσα του. Η πράξη δεν ήταν μόνο αποτέλεσμα της μέθης, αλλά κυρίως της εκρηκτικότητάς του. Η αντίδρασή του, ωστόσο, όταν συνειδητοποίησε τι έκανε επίσης λέει πολλά για τον χαρακτήρα του.
Ο Παρμενίων υπήρξε συνεργάτης του Φιλίππου Β', πατέρα του Αλεξάνδρου, επί χρόνια και ήταν στο πλευρό του γιου του από την αρχή της εκστρατείας. Η εκστρατεία αυτή δεν του είχε κοστίσει λίγο: ο ίδιος είχε χάσει, μεταξύ άλλων συγγενών και φίλων, και έναν από τους τρεις γιους του κατά την διάρκειά της. Ο Αλέξανδρος, ωστόσο, δεν επρόκειτο να τον ανταμείψει όπως του άξιζε -ίσως δικαιολογημένα.
Ο άλλος του γιος, ο Φιλώτας, κατηγορήθηκε ότι συνωμότησε εναντίον του Αλεξάνδρου. Τη πρώτη φορά ο βασιλιάς αγνόησε τις κατηγορίες, αλλά τη δεύτερη τον υπέβαλε σε βασανιστήρια, μετά από τα οποία ο Φιλώτας κατονόμασε και άλλους συνεργάτες του, παραδεχόμενος παράλληλα (σύμφωνα με κάποιες πηγές) ότι είχαν καταστρώσει και με τον πατέρα του ένα σχέδιο δολοφονίας του Αλεξάνδρου. Θα μπορούσε η ομολογία αυτή να είναι αποτέλεσμα βασανιστηρίων και όχι κάτι που ανταποκρινόταν στη πραγματικότητα; Πιθανόν· πολλοί ανακρινόμενοι αναγκάζονται να ομολογήσουν τη συμμετοχή σε εγκλήματα που δεν διέπραξαν κατόπιν βασανιστηρίων, και είναι πιθανό ο Αλέξανδρος να εκμεταλλεύτηκε τη συνωμοσία του Φιλώτα για να εκτελέσει όσο το δυνατόν περισσότερα άτομα καθαρά για παραδειγματισμό.
Μια πιο ακραία εκδοχή του ίδιου σεναρίου είναι ότι ο Φιλώτας εξαρχής δεν συνωμότησε κατά του Αλεξάνδρου, και όλες οι παραδοχές ήταν το αποτέλεσμα βασανιστηρίων και όχι η αλήθεια. Η ιστορία, ωστόσο, δεν γράφεται με υποθέσεις, και έτσι δεν μπορούμε να ισχυριστούμε κάτι τέτοιο παρουσιάζοντάς το ως γεγονός.
Είναι μια κάπως βάσιμη υπόθεση, καθώς ο Αλέξανδρος -παρά το ότι είχε δυσαρεστήσει τους Μακεδόνες- παρέμενε αρκετά αγαπητός και δημοφιλής, και όποιος τον σκότωνε σίγουρα θα έβρισκε πολύ κόσμο απέναντί του. Ακόμα και αν τον δηλητηρίαζε και κανένας δεν υποψιαζόταν τίποτα, ο ανταγωνισμός για τη θέση του θα ήταν τόσο μεγάλος που θα ήταν μάλλον δύσκολο να έρθει στην εξουσία. Τι λόγο θα είχαν να κάνουν κάτι τέτοιο δεδομένων αυτών και του ότι ο Αλέξανδρος ήταν εντάξει απέναντί τους; Μήπως είχαν δυσαρεστηθεί από τις συμπεριφορές του; Μήπως ο Αλέξανδρος τον εκτέλεσε για παραδειγματισμό εκμεταλλευόμενος τις λάθος πληροφορίες; Δύσκολο να συμπεράνει κανείς. Αλλά είναι πιθανό και το σενάριο να είχαν όντως συνωμοτήσει εναντίον του.
Γεγονός όμως είναι ότι ο Παρμενίων εκτελέστηκε άνευ δίκης, παρά τις υπηρεσίες που είχε προσφέρει στον Αλέξανδρο και παρά το ότι δεν υπήρχαν αποδεικτικά στοιχεία σε βάρος του πέρα από μια ομολογία κατόπιν βασανιστηρίων (η οποία δεν είναι εξακριβωμένο ότι υπήρξε και είναι πιθανό να τον εκτέλεσε φοβούμενος τυχόν υποκίνηση εξέγερσης). Ο Αλέξανδρος δεν είχε κανέναν συναισθηματικό φραγμό όταν επρόκειτο για την εξουσία -πράγμα βέβαια που χαρακτηρίζει όλους τους μεγάλους ηγέτες της ιστορίας και δεν είναι ακριβώς κατακριτέο.
Τους εκτέλεσε άραγε ενώ ήταν εν γνώσει του αθώοι, καθαρά για παραδειγματισμό, ή συνωμότησανστα αλήθεια; Δεν θα μάθουμε ποτέ.
Γύρω στο 327 π.Χ., ο Αλέξανδρος βγήκε με τους άντρες του για κυνήγι. Ένας εκ των συνοδών του ήταν ο μαθητής του Καλλισθένους (ανιψιού του Αριστοτέλους και προσωπικού φίλου του Αλεξάνδρου), Ερμόλαος. Χτυπώντας ο ίδιος το αγριογούρουνο που επρόκειτο να σκοτώσει ο Αλέξανδρος (αλλού αναφέρεται ότι το αγριογούρουνο επιτέθηκε στον Αλέξανδρο και ο Ερμόλαος του έσωσε τη ζωή), προκάλεσε την οργή του και, θεωρώντας ότι του έκλεψε τη δόξα, έβαλε να τον μαστιγώσουν και να του κατασχέσουν το άλογο. Μη μπορώντας να ανεχτεί τέτοια προσβολή τη στιγμή μάλιστα που δεν είχε κακή πρόθεση, ο Ερμόλαος αφιέρωσε το υπόλοιπο της (σύντομης όπως αποδείχθηκε) ζωής του καταστρώνοντας σχέδια δολοφονίας του Αλεξάνδρου.
Το κυριότερο αφορούσε την δολοφονία του την ώρα που κοιμόταν -μια ευκαιρία που δύσκολα θα δινόταν στον Ερμόλαο και τους συνεργάτες του (δεν ήταν ο μόνος δυσαρεστημένος με τον Αλέξανδρο) και όταν δόθηκε τη νύχτα που φυλούσε τη σκηνή του Αλεξάνδρου ένας από αυτούς, ο Αντίπατρος, ο Αλέξανδρος συμπτωματικά επέλεξε να τη περάσει πίνωντας αντί να κοιμηθεί. Η συνωμοσία, που πέρασε στην ιστορία ως συνωμοσία των (βασιλο)παίδων, αποκαλύφθηκε.
Ως συνεργάτης των παιδων κατηγορήθηκε και ο δάσκαλός τους, Καλλισθένης, που τους είχε τονίσει επανειλημμένως την δόξα των τυραννοκτόνων και που είχε πέσει από καιρό σε δυσμένεια λόγω της ανοιχτής διαφωνίας του με την υιοθέτηση περσικών συνηθειών εκ μέρους του Αλεξάνδρου. Συγκεκριμένα, σε κάποια συγκέντρωση αρνήθηκε να τον προσκυνήσει προκειμένου να τον ασπαστεί, και έφυγε γελώντας και ισχυριζόμενος ότι "έφευγε φτωχότερος κατά έναν ασπασμό". Ισχυριζόταν επίσης ότι ένας Μακεδόνας δεν προσκυνάει κανέναν εκτός απ'τους θεούς, και ο Αλέξανδρος δεν ήταν ένας απ'αυτούς -κάτι που ήταν αρκετό για να υποπέσει σε δυσμένεια. Ίσως να τον υπέδειξαν οι μαθητές του ως συνεργάτη κατόπιν βασανιστηρίων.
Ο Ερμόλαος στην ομολογία του κράτησε παθιασμένη στάση κατά του Αλεξάνδρου, ισχυριζόμενος ότι δεν διέφερε σε τίποτα από έναν τύραννο και ότι οι Μακεδόνες υπέφεραν εξαιτίας του -μια άποψη που σίγουρα συμμερίζονταν και άλλοι και δεν τολμούσαν να εκφράσουν.
Επίλογος
Σκοπός των παραπάνω δεν είναι ούτε να θίξουν τον Αλέξανδρο, ούτε να προκαλέσουν. Σκοπός μου ήταν να παρουσιάσω πτυχές της ιστορίας και του χαρακτήρα του που η εθνικά ορθή "ιστοριογραφία" αποφεύγει να θίξει, γιατί έρχονται σε αντίθεση με την εικόνα του Αλεξάνδρου που παρουσιάζουν για λόγους εθνικής υπερηφάνειας.
Η ηρωοποίηση προσώπων οδηγεί σχεδόν πάντα στη μονόπλευρη παρουσίαση της ιστορίας τους, κάτι που στην ουσία συνιστά παραποίησή της. Σίγουρα κάποια πρόσωπα αξίζει να τιμούνται από τα έθνη τους, αλλά όχι σε βαθμό που να παραποιείται ο βιος και το έργο τους. Η εθνική υπερηφάνεια -όπως κάθε ιδεοληψία- παραχαράσσει την ιστορία και εμποδίζει την ορθή μελέτη της.
Ο Αλέξανδρος υπήρξε αναμφίβολα ένας μεγάλος στρατηλάτης, και σίγουρα συνέβαλε σημαντικά στη διάδοση του Ελληνικού πολιτισμού και της γλώσσας μας. Ο σκοπός της εκστρατείας του όμως δεν ήταν αυτός. Ήταν η κατάκτηση της Ασίας και μάλιστα για τον ίδιο, και όχι τους Έλληνες εν γένει. Η υιοθέτηση της περσικής στολής και των αντίστοιχων συμπεριφορών εκ μέρους του εν μέρει δικαιολογείται από την ανάγκη να γίνει αποδεκτός από τους Πέρσες, εν πολλοίς όμως οφειλόταν στο ότι θεωρούσε εαυτόν συνεχιστή του Δαρείου και όχι Έλληνα κατακτητή των βαρβάρων. Στη δεύτερη περίπτωση δεν θα υφίστατο τέτοιο θέμα, και οι Έλληνες θα έχριζαν επιεικέστερης αντιμετωπίσεως εκ μέρους του απ'ό,τι οι βάρβαροι -πράγμα που δεν συνέβαινε.
Παρόλο που φέρθηκε μεγαλόψυχα σε πολλές περιστάσεις, που ήταν εντάξει απέναντι στο στράτευμά του και που αντιμετώπιζε τους αντιπάλους και τους συγγενείς τους με σεβασμό, δεν ήταν όλες οι πτυχές του χαρακτήρα του αγαθές. Ήταν αρκετά μεγαλομανής, επιρρεπής σε κολακείες και, θα έλεγε κανείς, άπληστος. Δεν του έφταναν αυτά που είχε και πάντοτε επεδίωκε περισσότερες κατακτήσεις, ενώ γινόταν συχνά έντονα δεσποτικός και εκρηκτικός.
Μπορεί στο παραπάνω κείμενο να φαίνεται ότι πρόθεσή μου είναι να τον προσβάλω, να τον μειώσω, ή ότι μεροληπτώ εναντίον του. Αν συμβαίνει αυτό σίγουρα συμβαίνει άθελά μου, και αν φαίνεται έτσι αυτό οφείλεται στο ότι ο σκοπός του κειμένου ήταν, εξαρχής, να αναφέρει τα κακώς κείμενα του βασιλέως της Μακεδονίας.
Ίσως κάποτε η ιστορία να διδάσκεται στα σχολεία χωρίς μεροληψίες και παραποιήσεις.
Πηγές - Βιβλιογραφία
Ιστορία του Ελληνικού έθνους (εκδοτική Αθηνών)
Αρριανός - Αλεξάνδρου ανάβασις
https://en.wikipedia.org/wiki/Cleitus_the_Black
https://de.wikipedia.org/wiki/Parmenion
http://www.livius.org/articles/person/philotas/
Callisthenes and the pages conspiracy (αρχείο .doc προς κατέβασμα)
--------------------------------------------------------------------------------------------------
©Γιώργος Μαλανδράκης
Με επιφύλαξη παντός νομίμου δικαιώματος.
Καλώς ή κακώς ορισμένα ιστορικά πρόσωπα δεν αντιμετωπίζονται από τα έθνη τους απλά ως τέτοια, αλλά ως εθνικοί ήρωες με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Η ηρωοποίηση προσώπων από τους λαούς τους οδηγεί πάντοτε στη παραποίηση της ιστορίας με τρόπο που να παρουσιάζονται ως ανιδιοτελή και αψεγάδιαστα. Φτάνουμε μάλιστα στο θλιβερό σημείο να διδάσκουμε την ιστορία τους στα παιδιά μας, όχι για εγκυκλοπαιδικούς και επιμορφωτικούς σκοπούς, αλλά για λόγους εθνικής υπερηφάνειας -κάτι που εκ των πραγμάτων συνεπάγεται παραποίησή της, καθώς προϋποθέτει κόψιμο και ράψιμό της στα μέτρα ιδεών που στηρίζουν αυτού του είδους την υπερηφάνεια.
Έτσι, η ιστορία των ατόμων αυτών διδάσκεται στα σχολεία, ακόμα και αν όχι παραποιημένα, σίγουρα μονόπλευρα, ούτως ώστε να δίδεται η εντύπωση ότι επρόκειτο για κάποιου είδους αναμάρτητους και αλάνθαστους υπερ-ανθρώπους που υπηρέτησαν τις πατρίδες τους με σύνεση. Στα πλαίσια της εθνικά ορθής αυτής "ιστοριογραφίας" εντάσσεται η πεισματική άρνηση και απόρριψη γεγονότων που αφορούσαν τα πρόσωπα αυτά.
Παράδειγμα απόρριψης τέτοιων γεγονότων είναι η άρνηση τυχόν ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των συγκεκριμένων ατόμων. Υπάρχουν, φερ'ειπείν, υποψίες ότι ο Κεμάλ Ατατούρκ ήταν ομοφυλόφιλος, κάτι για το οποίο ακόμα και αν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία (και ενδεχομένως να υπάρχουν) απορρίπτονται μετά βγελυγμίας από τους γειτονές μας. Όπως όλοι οι λαοί, έτσι και οι Τούρκοι θέλουν τους εθνικούς τους ήρωες αψεγάδιαστους -και στην συντηρητική Τουρκία η ομοφυλοφιλία θεωρείται ελάττωμα και μάλιστα όχι απ'τα μικρότερα.
Οπως και οι γείτονές μας, έτσι και εμείς θεωρούμε ορισμένα πρόσωπα "εθνικούς ήρωες", με το ίδιο αποτέλεσμα: την παραποίηση ή την απόκρυψη πτυχών της ιστορίας τους στο όνομα ενός εθνικού ιδεώδους που θέλει τους ηγέτες του έθνους, αμέμπτου ηθικής. Και ένας από τους πιο σίγουρους τρόπους να κάνεις έναν λαό ανιστόρητο είναι να του διδάξεις την ιστορία του παραποιημένη.
Τα αποτελέσματα της κακής διδασκαλίας, μα και της εν είδει εθνικών ιδεωδών παραποίησης, της ιστορίας μας, είναι εμφανή στην άγνοια που έχουν οι συμπατριώτες μας πάνω σε θέματα σχετικά μ'αυτή. Μια άγνοια που συνεπάγεται τη στρεβλή αντίληψη της πολιτικής, της κοινωνίας και του πολιτισμού του τόπου τους. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της κοινωνίας μας είναι η έλλειψη επιστημονικής και ιστορικής παιδείας, και οι ελλείψεις στη δεύτερη οφείλονται και στην παραποίησή της, η οποία περιλαμβάνει την μονόπλευρη παρουσίαση βίων εθνικών ηρώων.
Ένας από τους "εθνικούς ήρωες" -καθώς ως τέτοιος αντιμετωπίζεται από το σύνολο των ελλήνων- του οποίου η ιστορία έχει παραποιηθεί ή διδαχθεί στα σχολεία τμηματικά για λόγους εθνικής υπερηφάνειας, είναι μεταξύ άλλων ο Αλέξανδρος Γ' της Μακεδονίας, ο επονομαζόμενος "Μέγας". Παρακάτω θα δούμε τι εννοούμε με τον όρο παραποίηση ή απόκρυψη της ιστορίας, αναφέροντας ορισμένα γεγονότα για αυτόν, που δεν διδάσκονται στα σχολεία ή διδάσκονται διαστρεβλωμένα.
Καταρχάς να ξεκαθαρίσουμε κάτι. Η ιστορία είναι από πολλές απόψεις σαν επιστήμη, και πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοια. Όπως οι θετικές επιστήμες μας λένε πράγματα που μπορεί να μην μας αρέσουν (π.χ. ότι η γη δεν είναι το κέντρο του σύμπαντος, και ότι το σύμπαν δεν έχει καν κέντρο), έτσι και η ιστορία μας λέει πράγματα που ενδεχομένως να μην είναι σύμφωνα με την αντίληψή μας για τα πράγματα. Σε αυτή τη περίπτωση αλλάζουμε την αντίληψή μας· δεν αλλάζουμε ούτε την ιστορία, ούτε τα βάζουμε με αυτόν που μας ανοίγει τα μάτια.
Παρακάτω θα αναφέρουμε πέντε γεγονότα που έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την εικόνα του Αλεξάνδρου όπως τον θέλει η επίσημη ιστοριογραφία μας και (μάλλον) δεν γνωρίζετε. Αν τα γνωρίζετε ανήκετε σε μια μειοψηφία που, σε αντίθεση με τους περισσότερους συμπατριώτες μας, έχει επίγνωση της ζωής και του έργου του.
Πέντε πράγματα που (μάλλον) δεν γνώριζες για τον Μέγα Αλέξανδρο
- 1. Απέβλεπε στη συγχώνευση Ελλήνων και βαρβάρων
Η αυτοκρατορία του δεν ήταν μια προσάρτηση της Ασίας στην Ελλάδα· ήταν μια υποταγή και των δύο στη βασιλεία του. Ως υπήκοοι, Έλληνες και βάρβαροι αντιμετωπίζονταν ως ίσοι ενώπιόν του -πράγμα που προκάλεσε έντονη δυσαρέσκεια στους Μακεδόνες. Είναι χαρακτηριστικό απ'όταν κατέκτησε τα εδάφη της Περσίας και άρχισε να θεωρεί εαυτόν βασιλιά της Ασίας (και όχι της
Μακεδονίας ή της Ελλάδας), ανάγκαζε και τους Έλληνες ακολούθους του να τον προσκυνούν, όπως συνήθιζαν να κάνουν οι βάρβαροι στον Δαρείο. Ντυνόταν με την περσική στολή, και υιοθέτησε περσικές συνήθειες.
Αν οι εθνικόφρονες δεν είχαν μάθει να τον αντιμετωπίζουν ως τον μέγιστο Έλληνα, θα ήταν για εκείνους ένας "μπασταρδευτής" εθνών. Προέτρεπε τους στρατιώτες του να συνάπτουν δεσμούς με βάρβαρες και να κάνουν παιδιά μαζί τους, ενώ ο ίδιος είχε γυναίκα την Ρωξάνη, κόρη του Βακτριου πολέμαρχου Οξυάρτη, προτού παντρευτεί την κόρη του αντιπάλου του, Δαρείου Γ' του κοδομανού. Εκείνη την εποχή ο όρος "φυλή" ήταν ανύπαρκτος, και ο υποτιμητικός χαρακτηρισμός "βάρβαρος" αφορούσε πιότερο γλώσσα και πολιτισμό απ'ό,τι καταγωγή.
Αλλά και σε πολιτισμικό επίπεδο η βραχύβια αυτοκρατορία του δεν ήταν καθ'όλα ελληνική: ο ελληνικός πολιτισμός συνδυαζόταν με τους βαρβαρικούς. Στον θρησκευτικό τομέα, φερ'ειπείν, ο ίδιος ο Αλέξανδρος δεχόταν και τις αιγυπτιακές και τις περσικές θεότητες, εκτός απ'τις αντίστοιχες ελληνικές. Είναι χαρακτηριστικό ότι τελούνταν θυσίες σε αυτές και κατόπιν πραγματοποιούνταν γυμνικοί αγώνες, όπως συνηθιζόταν στη κυρίως Ελλάδα. Με εξαίρεση την χρήση της Ελληνικής ως lingua franca, η αυτοκρατορία του ήταν απ'όλες τις άλλες απόψεις μάλλον βαρβαρική ή έστω ημιβαρβαρική ή, όπως θα έλεγαν οι εθνικόφρονες, "μπασταρδεμένη" πολιτισμικά.
Τα παραπάνω επ'ουδενί δεν τα αναφέρω ως κατηγορία για τον Μέγα Αλέξανδρο. Λέω απλώς ότι η εθνικά ορθή "ιστοριογραφία" έχει λάθος σε αυτό το θέμα: δεν διέδωσε μόνο τον ελληνικό πολιτισμό αλλά τον ανέμειξε και με ξένους. Επίσης, δεν πρόσθεσε την Ασία στην Ελλάδα· τις κατέκτησε και τις δύο και θεωρούσε εαυτόν συνεχιστή του Δαρείου και βασιλιά της Ασίας, παραμερίζοντας τους Μακεδόνες και την καταγωγή του. Εξού και η υιοθέτηση Περσικών εθίμων και συνηθειών.
- 2. Κατέστρεψε ακόμα και Ελληνικές πόλεις και πούλησε τους κατοίκους τους ως σκλάβους.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εισβολή του στη Θήβα. Όταν το 335 π.Χ. οι Θηβαίοι εξεγέρθηκαν κατά του Αλεξάνδρου (τον οποίον, όπως και οι περισσότεροι Έλληνες, αντιλαμβάνονταν ως ξένο κατακτητή), έπαθαν ό,τι έκαναν οι προγονοί τους στους Πλαταιείς κάτι λιγότερο από έναν αιώνα νωρίτερα: η πόλη τους ισοπεδώθηκε και οι ίδιοι εσφάγησαν. Οι ελάχιστοι επιζήσαντες πουλήθηκαν με τα γυναικόπαιδα ως σκλάβοι. Για τις ηθικές αντιλήψεις της εποχής δεν ήταν κάτι το ιδιαίτερα κακό -οι σφαγές τότε ήταν ρουτίνα και ο ανθρωπισμός επινόηση μεταγενέστερων αιώνων- αλλά γεγονός είναι ότι ο Αλέξανδρος ενοποίησε τους ομοεθνείς του δια σφαγών. Έχει το ελαφρυντικό ότι δεν υπήρχε άλλη μέθοδος, αλλά ελάχιστοι τότε τον θεωρούσαν ηγέτη των Ελλήνων.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα, στο Περσικό έδαφος αυτή τη φορά, ήταν η ισοπέδωση της Περσέπολης. Η Περσέπολη ήταν ένα από τα μεγαλύτερα οικονομικά και πολιτισμικά κένρα της αρχαιότητας. Γεμάτη καλλιτεχνικά και αρχιτεκτονικά αριστουργήματα καθώς ήταν, ακόμα και τα ερείπιά της αποπνέουν μια μεγαλοπρέπεια που ελάχιστες αρχαίες πόλεις μπορούν να πλησιάσουν. Ο Αλέξανδρος (εκπολιτίζοντας, σύμφωνα με την εθνικά ορθή "ιστοριογραφία") την ισοπέδωσε.
Υπάρχουν πηγές που αναφέρουν ότι πριν φτάσει σε αυτή, το στράτευμά του ήρθε σε επαφή με εξαθλιωμένους Έλληνες αιχμαλώτους των Περσών που, τυφλοί, ρακένδυτοι, πεινασμένοι και με εμφανή σημάδια βασανιστηρίων, ζητούσαν βοήθεια από τους Μακεδόνες. Αν η μαρτυρία αυτή αληθεύει ίσως να εξηγεί τα κίνητρα του Αλεξάνδρου. Αλλά σίγουρα η καταστροφή της δεν ήταν "εκπολιτισμός", και υπήρξαν και άλλες πόλεις που καταστράφηκαν μόνο και μόνο επειδή αντιστάθηκαν.
Γιατί, καλοί μου φίλοι, ο Αλέξανδρος δεν πήγε στην Ασία ως εκπολιτιστής αλλά ως κατακτητής. Για τους κατοίκους της Σογδιανής ήταν ό,τι και ο Ταμερλάνος για τους Μικρασιάτες μια χιλιετία αργότερα: ένας άγριος εισβολέας προερχόμενος από κάποιον τόπο που ούτε καν ήξεραν πως υπήρχε. Ο ελληνικός πολιτισμός διαδόθηκε παρεμπιπτόντως. Δεν ήταν αυτός ο σκοπός της εκστρατείας, αλλά η κατάκτηση της Ασίας από τον πρωτεργάτη της.
- 3. Δολοφόνησε έναν αξιωματικό και προσωπικό του φίλο επειδή τον αμφισβήτησε.
Το φθινόπωρο του 328, στη Σαμαρκάνδη, ένα από τα συνηθισμένα δείπνα που οργάνωνε ο Μέγας Αλέξανδρος, κατέληξε σε άκρατη οινοποσία. Οι Μακεδόνες ήταν από καιρό δυσαρεστημένοι από τις συνήθειες και τις συμπεριφορές του Αλεξάνδρου αφότου ανέλαβε τα ηνία της αυτοκρατορίας του Δαρείου, και εκείνο το βράδυ ένας από τους αξιωματικούς του, ο Κλείτος, επρόκειτο να εκφράσει την δυσαρέσκειά του ανοιχτά.
Σύμφωνα με μια πηγή, ο καβγάς ξεκίνησε όταν κάποιος άρχισε να απαγγέλλει στίχους που σατύριζαν τα Μακεδονικά στρατεύματα με αφορμή την ήττα τους σε μια αψιμαχία. Ο Κλείτος αντέδρασε έντονα και ο Αλέξανδρος του απάντησε ότι βαφτίζει τη δειλία των Μακεδόνων, ατυχία, πράγμα που εξόργισε τον Κλείτο, που ήταν στο πλάι του από την αρχή της εκστρατείας και κατά τη μάχη του Γρανικού η "δειλία" του έσωσε τη ζωή του Αλεξανδρου από τον Σπιθριδάτη.
Σύμφωνα με άλλες, όταν οι κόλακες ισχυρίστηκαν ότι ο Αλέξανδρος ήταν ισόθεος και ο ίδιος είπε πως τα κατορθώματά του ήταν μεγαλύτερα απ'τα του πατέρα του, ο Κλείτος ισχυρίστηκε πως ο Αλέξανδρος όφειλε όλη τη δόξα στον Φίλιππο και αμφισβήτησε την καταλληλότητά του ως βασιλιά των Μακεδόνων. Μακάρισε όσους συμπολεμιστές του σκοτώθηκαν πριν φορέσει ο βασιλιάς τους Περσική στολή και δεν ήταν αναγκασμένοι να παρακαλέσουν βαρβάρους για να του απευθύνουν τον λόγο.
Και στις δύο περιπτώσεις το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο: η μια κουβέντα έφερε την άλλη και ο Κλείτος, αφότου τον έβγαλαν απ'το δωμάτιο, επέστρεψε απαγγέλλοντας προσβλητικούς στίχους για τον Μέγα Αλέξανδρο. Ο τελευταίος του επιτέθηκε και τον σκότωσε. Όταν συνειδητοποίησε τι έκανε προσπάθησε να αυτοκτονήσει πέφτοντας πάνω στο σπαθί του (πράγμα που εμπόδισαν οι παρευρισκόμενοι), και αρνήθηκε να φάει και να πιει οτιδήποτε για τις επόμενες τρεις μέρες. Οι αξιωματικοί του, φοβούμενοι ότι βασιλιάς θα πέθαινε από δίψα και ο Μακεδονικός στρατός θα έμενε χωρίς αρχηγό στη μέση της εκστρατείας, ισχυρίστηκαν ότι το συμβάν το προκάλεσε η οργή του Διονύσου επειδή είχαν παραλείψει να του προσφέρουν μια θυσία. Ο Αλέξανδρος δέχτηκε την εξήγηση και συγχώρεσε τον εαυτό του.
Σίγουρα ο Αλέξανδρος δεν είχε πραγματική πρόθεση να σκοτώσει τον Κλείτο. Αλλά η πράξη λέει πολλά για τον χαρακτήρα του: φύσει οξύθυμος και θεωρώντας εαυτόν ισόθεο, εξοργιζόταν όταν τον αμφισβητούσαν, και η οργή του αυτή μπορούσε να τον καταστήσει πραγματικά επικίνδυνο. Θα μπορούσε κάποιος να αποδώσει την πράξη του εξ'ολοκλήρου στο ποτό· δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι η μέθη δεν αλλάζει τον άνθρωπο, παρά βγάζει στην επιφάνεια αυτά που έχει μέσα του. Η πράξη δεν ήταν μόνο αποτέλεσμα της μέθης, αλλά κυρίως της εκρηκτικότητάς του. Η αντίδρασή του, ωστόσο, όταν συνειδητοποίησε τι έκανε επίσης λέει πολλά για τον χαρακτήρα του.
- 4. Δεν δίστασε να εκτελέσει ακόμα και άτομα που τον ευεργέτησαν.
Ο Παρμενίων υπήρξε συνεργάτης του Φιλίππου Β', πατέρα του Αλεξάνδρου, επί χρόνια και ήταν στο πλευρό του γιου του από την αρχή της εκστρατείας. Η εκστρατεία αυτή δεν του είχε κοστίσει λίγο: ο ίδιος είχε χάσει, μεταξύ άλλων συγγενών και φίλων, και έναν από τους τρεις γιους του κατά την διάρκειά της. Ο Αλέξανδρος, ωστόσο, δεν επρόκειτο να τον ανταμείψει όπως του άξιζε -ίσως δικαιολογημένα.
Ο άλλος του γιος, ο Φιλώτας, κατηγορήθηκε ότι συνωμότησε εναντίον του Αλεξάνδρου. Τη πρώτη φορά ο βασιλιάς αγνόησε τις κατηγορίες, αλλά τη δεύτερη τον υπέβαλε σε βασανιστήρια, μετά από τα οποία ο Φιλώτας κατονόμασε και άλλους συνεργάτες του, παραδεχόμενος παράλληλα (σύμφωνα με κάποιες πηγές) ότι είχαν καταστρώσει και με τον πατέρα του ένα σχέδιο δολοφονίας του Αλεξάνδρου. Θα μπορούσε η ομολογία αυτή να είναι αποτέλεσμα βασανιστηρίων και όχι κάτι που ανταποκρινόταν στη πραγματικότητα; Πιθανόν· πολλοί ανακρινόμενοι αναγκάζονται να ομολογήσουν τη συμμετοχή σε εγκλήματα που δεν διέπραξαν κατόπιν βασανιστηρίων, και είναι πιθανό ο Αλέξανδρος να εκμεταλλεύτηκε τη συνωμοσία του Φιλώτα για να εκτελέσει όσο το δυνατόν περισσότερα άτομα καθαρά για παραδειγματισμό.
Μια πιο ακραία εκδοχή του ίδιου σεναρίου είναι ότι ο Φιλώτας εξαρχής δεν συνωμότησε κατά του Αλεξάνδρου, και όλες οι παραδοχές ήταν το αποτέλεσμα βασανιστηρίων και όχι η αλήθεια. Η ιστορία, ωστόσο, δεν γράφεται με υποθέσεις, και έτσι δεν μπορούμε να ισχυριστούμε κάτι τέτοιο παρουσιάζοντάς το ως γεγονός.
Είναι μια κάπως βάσιμη υπόθεση, καθώς ο Αλέξανδρος -παρά το ότι είχε δυσαρεστήσει τους Μακεδόνες- παρέμενε αρκετά αγαπητός και δημοφιλής, και όποιος τον σκότωνε σίγουρα θα έβρισκε πολύ κόσμο απέναντί του. Ακόμα και αν τον δηλητηρίαζε και κανένας δεν υποψιαζόταν τίποτα, ο ανταγωνισμός για τη θέση του θα ήταν τόσο μεγάλος που θα ήταν μάλλον δύσκολο να έρθει στην εξουσία. Τι λόγο θα είχαν να κάνουν κάτι τέτοιο δεδομένων αυτών και του ότι ο Αλέξανδρος ήταν εντάξει απέναντί τους; Μήπως είχαν δυσαρεστηθεί από τις συμπεριφορές του; Μήπως ο Αλέξανδρος τον εκτέλεσε για παραδειγματισμό εκμεταλλευόμενος τις λάθος πληροφορίες; Δύσκολο να συμπεράνει κανείς. Αλλά είναι πιθανό και το σενάριο να είχαν όντως συνωμοτήσει εναντίον του.
Γεγονός όμως είναι ότι ο Παρμενίων εκτελέστηκε άνευ δίκης, παρά τις υπηρεσίες που είχε προσφέρει στον Αλέξανδρο και παρά το ότι δεν υπήρχαν αποδεικτικά στοιχεία σε βάρος του πέρα από μια ομολογία κατόπιν βασανιστηρίων (η οποία δεν είναι εξακριβωμένο ότι υπήρξε και είναι πιθανό να τον εκτέλεσε φοβούμενος τυχόν υποκίνηση εξέγερσης). Ο Αλέξανδρος δεν είχε κανέναν συναισθηματικό φραγμό όταν επρόκειτο για την εξουσία -πράγμα βέβαια που χαρακτηρίζει όλους τους μεγάλους ηγέτες της ιστορίας και δεν είναι ακριβώς κατακριτέο.
Τους εκτέλεσε άραγε ενώ ήταν εν γνώσει του αθώοι, καθαρά για παραδειγματισμό, ή συνωμότησανστα αλήθεια; Δεν θα μάθουμε ποτέ.
- 5. Θεωρήθηκε τύραννος από υπηκόους του.
Γύρω στο 327 π.Χ., ο Αλέξανδρος βγήκε με τους άντρες του για κυνήγι. Ένας εκ των συνοδών του ήταν ο μαθητής του Καλλισθένους (ανιψιού του Αριστοτέλους και προσωπικού φίλου του Αλεξάνδρου), Ερμόλαος. Χτυπώντας ο ίδιος το αγριογούρουνο που επρόκειτο να σκοτώσει ο Αλέξανδρος (αλλού αναφέρεται ότι το αγριογούρουνο επιτέθηκε στον Αλέξανδρο και ο Ερμόλαος του έσωσε τη ζωή), προκάλεσε την οργή του και, θεωρώντας ότι του έκλεψε τη δόξα, έβαλε να τον μαστιγώσουν και να του κατασχέσουν το άλογο. Μη μπορώντας να ανεχτεί τέτοια προσβολή τη στιγμή μάλιστα που δεν είχε κακή πρόθεση, ο Ερμόλαος αφιέρωσε το υπόλοιπο της (σύντομης όπως αποδείχθηκε) ζωής του καταστρώνοντας σχέδια δολοφονίας του Αλεξάνδρου.
Το κυριότερο αφορούσε την δολοφονία του την ώρα που κοιμόταν -μια ευκαιρία που δύσκολα θα δινόταν στον Ερμόλαο και τους συνεργάτες του (δεν ήταν ο μόνος δυσαρεστημένος με τον Αλέξανδρο) και όταν δόθηκε τη νύχτα που φυλούσε τη σκηνή του Αλεξάνδρου ένας από αυτούς, ο Αντίπατρος, ο Αλέξανδρος συμπτωματικά επέλεξε να τη περάσει πίνωντας αντί να κοιμηθεί. Η συνωμοσία, που πέρασε στην ιστορία ως συνωμοσία των (βασιλο)παίδων, αποκαλύφθηκε.
Ως συνεργάτης των παιδων κατηγορήθηκε και ο δάσκαλός τους, Καλλισθένης, που τους είχε τονίσει επανειλημμένως την δόξα των τυραννοκτόνων και που είχε πέσει από καιρό σε δυσμένεια λόγω της ανοιχτής διαφωνίας του με την υιοθέτηση περσικών συνηθειών εκ μέρους του Αλεξάνδρου. Συγκεκριμένα, σε κάποια συγκέντρωση αρνήθηκε να τον προσκυνήσει προκειμένου να τον ασπαστεί, και έφυγε γελώντας και ισχυριζόμενος ότι "έφευγε φτωχότερος κατά έναν ασπασμό". Ισχυριζόταν επίσης ότι ένας Μακεδόνας δεν προσκυνάει κανέναν εκτός απ'τους θεούς, και ο Αλέξανδρος δεν ήταν ένας απ'αυτούς -κάτι που ήταν αρκετό για να υποπέσει σε δυσμένεια. Ίσως να τον υπέδειξαν οι μαθητές του ως συνεργάτη κατόπιν βασανιστηρίων.
Ο Ερμόλαος στην ομολογία του κράτησε παθιασμένη στάση κατά του Αλεξάνδρου, ισχυριζόμενος ότι δεν διέφερε σε τίποτα από έναν τύραννο και ότι οι Μακεδόνες υπέφεραν εξαιτίας του -μια άποψη που σίγουρα συμμερίζονταν και άλλοι και δεν τολμούσαν να εκφράσουν.
Επίλογος
Σκοπός των παραπάνω δεν είναι ούτε να θίξουν τον Αλέξανδρο, ούτε να προκαλέσουν. Σκοπός μου ήταν να παρουσιάσω πτυχές της ιστορίας και του χαρακτήρα του που η εθνικά ορθή "ιστοριογραφία" αποφεύγει να θίξει, γιατί έρχονται σε αντίθεση με την εικόνα του Αλεξάνδρου που παρουσιάζουν για λόγους εθνικής υπερηφάνειας.
Η ηρωοποίηση προσώπων οδηγεί σχεδόν πάντα στη μονόπλευρη παρουσίαση της ιστορίας τους, κάτι που στην ουσία συνιστά παραποίησή της. Σίγουρα κάποια πρόσωπα αξίζει να τιμούνται από τα έθνη τους, αλλά όχι σε βαθμό που να παραποιείται ο βιος και το έργο τους. Η εθνική υπερηφάνεια -όπως κάθε ιδεοληψία- παραχαράσσει την ιστορία και εμποδίζει την ορθή μελέτη της.
Ο Αλέξανδρος υπήρξε αναμφίβολα ένας μεγάλος στρατηλάτης, και σίγουρα συνέβαλε σημαντικά στη διάδοση του Ελληνικού πολιτισμού και της γλώσσας μας. Ο σκοπός της εκστρατείας του όμως δεν ήταν αυτός. Ήταν η κατάκτηση της Ασίας και μάλιστα για τον ίδιο, και όχι τους Έλληνες εν γένει. Η υιοθέτηση της περσικής στολής και των αντίστοιχων συμπεριφορών εκ μέρους του εν μέρει δικαιολογείται από την ανάγκη να γίνει αποδεκτός από τους Πέρσες, εν πολλοίς όμως οφειλόταν στο ότι θεωρούσε εαυτόν συνεχιστή του Δαρείου και όχι Έλληνα κατακτητή των βαρβάρων. Στη δεύτερη περίπτωση δεν θα υφίστατο τέτοιο θέμα, και οι Έλληνες θα έχριζαν επιεικέστερης αντιμετωπίσεως εκ μέρους του απ'ό,τι οι βάρβαροι -πράγμα που δεν συνέβαινε.
Παρόλο που φέρθηκε μεγαλόψυχα σε πολλές περιστάσεις, που ήταν εντάξει απέναντι στο στράτευμά του και που αντιμετώπιζε τους αντιπάλους και τους συγγενείς τους με σεβασμό, δεν ήταν όλες οι πτυχές του χαρακτήρα του αγαθές. Ήταν αρκετά μεγαλομανής, επιρρεπής σε κολακείες και, θα έλεγε κανείς, άπληστος. Δεν του έφταναν αυτά που είχε και πάντοτε επεδίωκε περισσότερες κατακτήσεις, ενώ γινόταν συχνά έντονα δεσποτικός και εκρηκτικός.
Μπορεί στο παραπάνω κείμενο να φαίνεται ότι πρόθεσή μου είναι να τον προσβάλω, να τον μειώσω, ή ότι μεροληπτώ εναντίον του. Αν συμβαίνει αυτό σίγουρα συμβαίνει άθελά μου, και αν φαίνεται έτσι αυτό οφείλεται στο ότι ο σκοπός του κειμένου ήταν, εξαρχής, να αναφέρει τα κακώς κείμενα του βασιλέως της Μακεδονίας.
Ίσως κάποτε η ιστορία να διδάσκεται στα σχολεία χωρίς μεροληψίες και παραποιήσεις.
Πηγές - Βιβλιογραφία
Ιστορία του Ελληνικού έθνους (εκδοτική Αθηνών)
Αρριανός - Αλεξάνδρου ανάβασις
https://en.wikipedia.org/wiki/Cleitus_the_Black
https://de.wikipedia.org/wiki/Parmenion
http://www.livius.org/articles/person/philotas/
Callisthenes and the pages conspiracy (αρχείο .doc προς κατέβασμα)
--------------------------------------------------------------------------------------------------
©Γιώργος Μαλανδράκης
Με επιφύλαξη παντός νομίμου δικαιώματος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου